نقد روایت باطل "لانورث ما ترکنا صدقة" (قسمت سوم)
وَإِنِّی خِفْتُ الْمَوَالِیَ مِن وَرَائِی وَکَانَتِ امْرَأَتِی عَاقِرًا فَهَبْ لِی مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا
و من از این وارثان کنونی (که پسر عموهای من هستند) برای پس از خود بیمناکم (مبادا که پس از من در مال و مقامم خلف صالح نباشند و راه باطل پویند) و زوجه من هم نازا و عقیم است، تو از لطف خاص خود فرزندی به من عطا فرما که او وارث من و همه آل یعقوب باشد و تو ای خدا او را وارثی پسندیده و صالح مقرر فرما
مطابق آیات فوق به خوبی مشخص می شود که انبیاء نیز همچون سایر انسان ها ارث می برند و از خود ارث به جای می گذارند و در این زمینه تفاوتی با سایر انسان ها ندارند و بطلان ادعای “انبیاء از خود ارثی به جای نمی گذارند” با استفاده از این آیه نیز روشن می شود.(آیات و روایات و دلایل متعددی در رد این ادعای باطل وجود دارد)
علمای مخالفین شیعه وقتی دیدند که این آیه و معنای آن می تواند حقانیت حضرت فاطمه سلام الله علیها و بطلان خلافت غاصبین خلافت و غاصبین فدک را به خوبی روشن سازد روی به تحریف معنای آیه آوردند و سعی کردند میراث را تنها به معنای نبوت و علم نشان دهند.اما غافل از این مورد که برخی از علمای اهل سنت صریحا به این نکته اشاره کرده اند که منظور از ارث در آیات فوق می تواند ارث مالی و مادی باشد
قبل از این که اقوال این دسته از علمای مخالفین را برایتان نقل کنیم،به دو نکته اشاره می کنیم:
اول این که بر فرض اگر ارث در آیه فوق نبوت و علم باشد، هیچ تضاد و مخالفتی با این مطلب ندارد که منظور از ارث اموال مادی و مالی باشد، بلکه تمام اینها با یکدیگر قابل جمع هستند چرا که ارث در اینجا یک واژه عام است، نکته جالب اینکه حتی یک جا در قرآن کریم نداریم که انبیاء مشمول ارث مالی نمیشوند
دوم این که اگر بخواهیم طبق ادعای ابن تیمیه و اتباع ابن تیمیه امثال بن باز و بن عثیمین پیش برویم بایستی ارث در آیه فوق را ارث مالی در نظر بگیریم، چون از نظر وهابیون در قرآن و حتی زبان عربی اصلا مجاز وجود ندارد
اما قول مفسرین اهل سنت در مورد این آیات
سفیان فی قوله ویرث من آل یعقوب یَرِثُنِی الْمَالَ وَیَرِثُ مِنْ آلِ یعقوب النبوه
سفیان ثوری در مورد آیه گفته است که منظور حضرت زکریا این است که از من ارث مالی ببرد و از آل یعقوب نبوت را به ارث ببرد
تفسیر سفیان الثوری.ص181.ط دارالکتب العلمیة
محقق کتاب نیز در حاشیه می نویسد:
وهو قول ابن عباس وابی صالح والحسن والسدی وزید بن اسلم ومجاهد والشعبی والضحاک کما فی الطبری
و این قول ابن عباس و ابی صالح و حسن بصری و سدی و زید بن اسلم و مجاهد و شعبی و ضحاک است همانطور که در تفسیر طبری ذکر شده است
تفسیر سفیان الثوری.ص181.ط دارالکتب العلمیة
در تفسیر طبری نیز از قول ابی صالح با سه سند نقل شده است که منظور از ارث در آیه ی مذکور،ارث مالی است:
حَدَّثَنَا أَبُو کُرَیْبٍ، قَالَ: ثنا جَابِرُ بْنُ نُوحٍ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، قَوْلُهُ {یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ} [مریم:6] یَقُولُ: یَرِثُ مَالِی، وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ النُّبُوَّهَ
حَدَّثَنَا مُجَاهِدٌ، قَالَ: ثنا یَزِیدُ، قَالَ: أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِیلُ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ فِی قَوْلِهِ {یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ} [مریم: ۶]قال یَرِثُ مَالِی، وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ النُّبُوَّهَ
حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ، قَالَ: ثنا هُشَیْمٌ، قَالَ: أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ أَبِی خَالِدٍ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، فِی قَوْلِهِ {یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ} قَالَ: یَرِثُنِی مَالِی، وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ النُّبُوَّه[سوره مریم:6]
تفسیر الطبری.ج15 ص458.ط دار هجر
تفسیر ابن کثیر.ج5 ص213.ط دارالطیبة
در تفسیر سمرقندی نیز این گونه نوشته است:
وقال عکرمه: یرثنی مالی، ویرث من آل یعقوب النبوه، وهکذا قال الضحاک
و عکرمه گفته است: منظور این است که حضرت زکریا گفته است اموالم را ارث ببرد و از آل یعقوب نبوت را ارث ببرد و ضحاک نیز چنین گفته است
تفسیر السمرقندی.ج2 ص318.ط دارالکتب العلمیة
و در تفسیر ماوردی آمده است:
أحدها: یرثنی مالی ویرث من آل یعقوب النبوه، قاله أبو صالح
یکی از وجوه در معنای آیه این است که منظور این است که حضرت زکریا گفته است مالم را ارث ببرد و از آل یعقوب نبوت را ارث ببرد و ابوصالح اینطور گفته است
تفسیر الماوردی.ج3 ص355.ط دارالکتب العلمیة
بغوی نیز در تفسیرش می نویسد:
وَاخْتَلَفُوا فِی هَذَا الْإِرْثِ؛ قَالَ الْحَسَنُ: مَعْنَاهُ یَرِثُنِی مَالِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ النُّبُوَّهَ والْحُبُورَهَ
و در مورد منظور ارث در آیه مفسرین و علماء اختلاف کرده اند و حسن بصری گفته است یعنی مال من را به ارث ببرد و از آل یعقوب نبوت و جانشینی را ارث ببرد
تفسیر البغوی.ج5 ص218.ط دار الطیبة
ابن الجوزی در زاد المسیر می نویسد:
وفی المراد بهذا المیراث أربعه أقوال : أحدها: یَرِثنی مالی، ویرث من آل یعقوب النبوَّه، رواه عکرمه عن ابن عباس، وبه قال أبو صالح
در مورد منظور از ارث در آیه چهار قول وجود دارد و یکی از آن ها این است که حضرت زکریا گفته است مالم را به ارث ببرد و از آل یعقوب نبوت را به ارث ببرد.عکرمه از ابن عباس این را روایت کرده است و ابوصالح هم چنین گفته است
زاد المسیر فی علم التفسیر.ص877.ط المکتب الاسلامی
ابن عادل دمشقی نیز می نویسد:
واختلفُوا ما المرادُ بالمیراثِ، فقال ابنُ عبَّاس، والحسنُ، والضحاک: وراثهُ المالِ فی الموضعین
و در مورد منظور ارث در آیه اختلاف شده است و ابن عباس و حسن بصری و ضحاک گفته اند که منظور در هر دو جا وراثت مال است
اللباب فی علوم الکتاب.ج13 ص13.ط دارالطیبة
در تفسیر النیسابوری نیز می خوانیم:
واختلفوا أیضا فی الوراثه فعن ابن عباس والحسن والضحاک: هی وراثه المال
و در مورد معنای وراثت اختلاف شده است و از ابن عباس و حسن بصری و ضحاک گفته شده است که منظور وراثت مال است
تفسیر غرائب القرآن ورغائب الفرقان.ج4 ص470.ط دارالکتب العلمیة
سیوطی نیز در تفسیرش از قول ابن عباس و عکرمه و ابوصالح وراثت مالی را نقل می کند:
وَأخرج الْفرْیَابِیّ عَن ابْن عَبَّاس قَالَ: کَانَ زَکَرِیَّا لَا یُولد لَهُ فَسَأَلَ ربه فَقَالَ: {فَهَب لی من لَدُنْک ولیا یَرِثنِی وَیَرِث من آل یَعْقُوب} قَالَ: یَرِثنِی مَالِی وَیَرِث من آل یَعْقُوب النُّبُوَّه
وأخرج ابن أبی شیبه وابن المنذر عن مجاهد وعکرمه فی قوله : ( یرثنی ویرث منءال یعقوب ) . قال : یرثنی مالی ویرث من آل یعقوب النبوه
وأخرج عبد بن حمید عن أبی صالح فی قوله : ( إنی خفت الموالی من وراءی ) . قال : خاف موالی الکلاله وقوله : ( یرثنی ویرث من ءال یعقوب ) . قال : یرثنی مالی ویرث من آل یعقوب النبوه
الدر المنثور فی تفسیر بالماثور.ج10 ص12.ط دار هجر
در تفسیر بحر المدید می خوانیم:
وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ النبوه والمُلک والمال
و از آل یعقوب نبوت و مال را به ارث می برد
البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید.ج3 ص320.ط دارالکتب العلمیة
و در معانی القرآن نحاس نیز می خوانیم:
وروى عن داود بن أبی هند عن الحسن یرثنی ای یرث مالی ویرث من آل یعقوب النبوه
و داود بن ابی هند از حسن بصری نقل کرده است که حسن بصری گفته است آیه یعنی این که مالم را به ارث ببرد و نبوت را از آل یعقوب ببرد
معانی القرآن للنحاس.ج4 ص311.ط جامعة ام القری
بدر الدین عینی در عمدة القاری می نویسد:
قَوْله: (وَیَرِث من آل یَعْقُوب) ، قَالَ ابْن عَبَّاس: یَرِثنِی مَالِی وَیَرِث من آل یَعْقُوب النُّبُوَّه
ابن عباس در مورد آیه گفته است یعنی این که مالم را به ارث ببرد و از آل یعقوب نبوت را به ارث ببرد
عمدة القاری.ج16 ص20.ط دارالفکر
فخر رازی در مورد آیه ی مذکور این چنین می نویسد:
أَحَدُهَا: أَنَّ الْمُرَادَ بِالْمِیرَاثِ فِی الْمَوْضِعَیْنِ هُوَ وِرَاثَهُ الْمَالِ وَهَذَا قَوْلُ ابْنِ عَبَّاسٍ وَالْحَسَنِ وَالضَّحَّاکِ
یکی از اقوال در مورد آیه این است که منظور از ارث در هر دو قسمت ارث مالی است و این قول ابن عباس و حسن بصری و ضحاک است
تفسیر الرازی.ج21،ص185.ط دار الفکر
وَاعْلَمْ أَنَّ هَذِهِ الرِّوَایَاتِ تَرْجِعُ إِلَى أَحَدِ أُمُورٍ خَمْسَهٍ وَهِیَ الْمَالُ وَمَنْصِبُ الْحُبُورَهِ وَالْعِلْمُ وَالنُّبُوَّهُ وَالسِّیرَهُ الْحَسَنَهُ وَلَفْظُ الْإِرْثِ مُسْتَعْمَلٌ فِی کُلِّهَا أَمَّا فِی المال فلقوله تعالى: أَوْرَثَکُمْ أَرْضَهُمْ وَدِیارَهُمْ وَأَمْوالَهُمْ[الاحزاب:27]
و بدان که این اقوال و روایات به یکی از این پنج امر بر می گردد و آن مال و جانشینی و علم و نبوت و سیره ی حسنه است و لفظ ارث در تمام این موارد مورد استفاده قرار گرفته اما در مورد مال : أَوْرَثَکُمْ أَرْضَهُمْ وَدِیارَهُمْ وَأَمْوالَهُمْ[الاحزاب:27]
تفسیر الرازی.ج۲۱،ص185.ط دار الفکر
فَقَوْلُهُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ” رَحِمَ اللَّهُ زَکَرِیَّا مَا کَانَ لَهُ مَنْ یَرِثُهُ ” وَظَاهِرُهُ یَدُلُّ عَلَى أَنَّ الْمُرَادَ إِرْثُ الْمَالِ وَأَمَّا الْمَعْقُولُ فَمِنْ وَجْهَیْنِ. الْأَوَّلُ: أَنَّ الْعِلْمَ وَالسِّیرَهَ وَالنُّبُوَّهَ لَا تُورَثُ بَلْ لَا تَحْصُلُ إِلَّا بِالِاکْتِسَابِ فَوَجَبَ حَمْلُهُ عَلَى الْمَالِ. الثَّانِی: أَنَّهُ قَالَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا وَلَوْ کَانَ الْمُرَادُ مِنَ الْإِرْثِ إِرْثَ النُّبُوَّهِ لَکَانَ قَدْ سَأَلَ جَعْلَ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ رَضِیًّا وَهُوَ غَیْرُ جَائِزٍ لِأَنَّ النَّبِیَّ لَا یَکُونُ إِلَّا رَضِیًّا مَعْصُومًا
اما این قول پیامبر که " خدا زکریا را رحمت کند،کسی را نداشت که از او ارث ببرد " ظاهر این کلام بر این دلالت می کند که منظور ارث مالی است و اما قول معقول از دو وجه این است که اولا : علم و سیره و نبوت به ارث نمی رسد بلکه فقط اکتسابی است پس لازم است که این کلام حمل بر مال شود. ثانیا : حضرت زکریا گفت که خدایا آن را پسندیده گردان و اگر منظور از ارث،ارث نبوت می بود یعنی این که از خدا خواسته بوده که خداوند قرار دادن نبوت را پسندیده قرار دهد و این جائز نیست زیرا نبی همیشه پسندیده و معصوم است
تفسیر الرازی.ج۲۱،ص185.ط دار الفکر
قرطبی نیز کلام مهمی در مورد آیه و دلالت آن دارد:
وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ” فَلِلْعُلَمَاءِ فِیهِ ثَلَاثَهُ أَجْوِبَهٍ، قیل: هی وراثه نبوه. وقیل: هی وِرَاثَهُ حِکْمَهٍ. وَقِیلَ: هِیَ وِرَاثَهُ مَالٍ
و علماء در مورد ” ویرث من آل یعقوب ” سه قول دارند: گفته شده است که وراثت نبوت است و گفته شده که وراثت حکمت است و گفته شده که وراثت مال است
تفسیر القرطبی.ج۱۳ص۴۱۵.ط موسسة الرسالة
فَأَمَّا قَوْلُهُمْ وِرَاثَهُ نُبُوَّهٍ فَمُحَالٌ، لِأَنَّ النُّبُوَّهَ لَا تُورَثُ
اما قول آنان در مورد وراثت نبوت این محال است چرا که نبوت به ارث نمی رسد
تفسیر القرطبی.ج۱۳،ص۴۱۵.ط موسسة الرسالة
وَأَمَّا وِرَاثَهُ الْمَالِ فَلَا یَمْتَنِعُ، وَإِنْ کَانَ قَوْمٌ قَدْ أَنْکَرُوهُ لِقَوْلِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: (لَا نُورَثُ مَا تَرَکْنَا صَدَقَهٌ) فَهَذَا لَا حُجَّهَ فِیهِ
و اما وراثت مال هم ممکن است و اگر چه گروهی به خاطر قول پیامبر ” ما از خود ارث به جا نمی گذاریم و آن چه از ما باقی می ماند صدقه است ” این را انکار کرده اند اما حجتی در این قول نیست
تفسیر القرطبی.ج۱۳ص۴۱۵.ط موسسة الرسالة
ابن عطیه نیز در تفسیر این آیه می نویسد:
فقال ابن عباس ومجاهد وقتاده وأبو صالح خاف أن یرثوا ماله
ابن عباس و مجاهد و قتاده و ابوصالح گفته اند که حضرت زکریا ترسید که دیگران مالش را به ارث ببرند
تفسیر ابن عطیه.ج۴،ص۴.ط دارالکتب العلمیة
والأکثر من المفسرین على أنه أراد وراثه المال
اکثر مفسرین بر این اعتقاد هستند که منظور وراثت مال است
تفسیر ابن عطیه.ج۴ص۵.ط دار الکتب العلمیة
