آیاحدیث مردان فارسی لوکان العلم فی الثریا سندصحیحی دارد؟(مقاله)

 

 

باسلام. آیاحدیث مردان فارسی لوکان العلم فی الثریا سندصحیحی دارد. برخی منتقدین این حدیث می گویند این حدیث حالت نژاد پرستانه دارد.

 

درآمد:

اصل اولیه در انسان ها تساوی است، با این حال مشاهده شده که در متون دینی گاهی موارد، ویژگی هایی به یک قوم خاصی اختصاص داده شده است که آن قوم را مذمت و یا ستایش نموده است. در این نوشتار پاسخی در قبال پرسشی پیرامون دانش طلبی به عنوان یک ویژگی اختصاصی قوم فارس تدارک دیده شده است.

 

پاسخ اجمالی:

حدیث(لو کان العلم منوطا بالثریا لتناوله رجال من فارس) با الفاظ گوناگون در منابع امامیه و اهل سنت از وجود مبارک رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) به چشم می خورد، از منابع امامیه میتوان به «قرب الاسناد» حمیری، و از میان اهل سنت می توان به «مسند احمد بن حنبل» اشاره نمود. روایت قرب الاسناد دارای سند معتبری است.

پاسخ تفصیلی:

در این بخش مباحث مربوط به روایت «لو کان العلم...» نخست از منابع امامیه و سپس از منابع اهل سنت، به طور تفصیلی تقدیم می گردد.

منابع امامیه:

تنها منبع متقدمی که این حدیث با سند معتبر در آن آمده، قرب الاسناد است که اغلب متأخران مانند علامه مجلسی  (رحمه الله علیه) نیز از آن نقل کرده اند. در ادامه متن و سند این روایت را برسی خواهیم کرد:

 

الْحَسَنُ بْنُ ظَرِیفٍ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَان عَنِ جَعْفَرٌ، عَنْ أَبِیهِ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ: «لَوْ کَانَ الْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ‏ رِجَالٌ‏ مِنْ فَارِس‏

الحمیری القمی، أبی العباس عبد الله بن جعفر، قرب الاسناد ، ص: 110، تحقیق : مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ناشر : مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ، چاپخانه : مهر - قم، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1413

امام جعفر صادق  (علیه السلام)  از پدرش امام محمد باقر  (علیه السلام) نقل می کند که رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) فرمودند: اگر علم و دانش به ثریّا (هفت ستاره گرد هم بر آمده) آویخته باشد مردانى از اهل فارس (ایرانیان) آن را فرا گرفته و بدست می آورند.

بررسی سندی:

برسی های انجام شده نشان می دهد سند روایت از اعتبار کافی برخوردار است.

الحسن بن ظریف:

الحسن بن ظریف بن ناصح....ثقة

حسن بن ظریف بن ناصح .... ثقه است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب‍ رجال النجاشی ،ص 61، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ.

الحسین بن علوان

الحسین بن علوان ... ، وأخوه الحسن یکنى أبا محمد ثقة.

حسین بن علوان .... «و برادر وی حسن که کنیه او أبا محمد است»، ثقه است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب‍ رجال النجاشی ،ص 52، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ.

لازم به ذکر است همانگونه که آیت الله خویی (رحمه الله علیه) فرمودند، عبارت نجاشی اشاره ای به وثاقت «حسن بن علوان» ندارد، بلکه در صدد توثیق «حسین بن علوان» است زیرا نجاشی در مقام شرح حال حسین بن علوان است نه حسن. طبیعی است که از وثاقت و عدم وثاقت حسین سخن به میان بیاورد.

ایشان می نوییسد:

واستفاد بعضهم : أن التوثیق فی کلامه راجع إلى الحسن، ولکنه فاسد، بل التوثیق راجع إلى الحسین فإنه المترجم وجملة (وأخوه الحسن یکنى أبا محمد) جملة معترضة وقد تکرر ذلک فی کلام النجاشی فی عدة موارد.

الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفاى1411هـ)، معجم رجال الحدیث ، ج 5 ،ص 376وتفصیل طبقات الرواة، الطبعة الخامسة، 1413هـ ـ 1992م

بعضی ها می گویند: توثیقی که نجاشی بیان کرده است برای حسن بن ظریف می باشد ، لکن این کلام فاسد است بلکه این توثیق در واقع برای حسین بن ظریف است  و جمله ( وأخوه الحسن یکنى أبا محمد ) جمله معترضه است که نجاشی در موارد دیگر چندین بار تکرار کرده است.

امام باقر و امام صادق (علیهما السلام):

دو راوی بعدی امام جعفر صادق  (علیه السلام) و محمد باقر  (علیه السلام)  هستند که نیازی به اثبات وثاقت آن ها نیست بلکه قول آن ها نزد ما حجت است.

منابع اهل سنت:

این روایت در تعدادی از منابع اهل سنت نیز به چشم می خورد که با الفاظ گوناگون به کار رفته است . در ادامه چند نمونه از این سری روایات تقدیم می گردد.

یکم:

حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا إِسْحَاقُ بن یونس وهو الأَزْرَقُ أنا عَوْفٌ عن شَهْرِ بن حَوْشَبٍ عن أبی هُرَیْرَةَ قال سَمِعْتُهُ یقول قال رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم لو کان الْعِلْمُ بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ أُنَاسٌ من أَبْنَاءِ فَارِسَ

أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی (متوفاى241 هـ) ، مسند الإمام أحمد بن حنبل ، ج 2   ص 296  ، دار النشر : مؤسسة قرطبة – مصر

ابو هریره از رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: اگر علم در ثریا باشد مردمی از فرزندان اهل فارس به آن دست پیدا خواهند کرد

دوم:

حَدَّثَنَا هَوْذَةُ حَدَّثَنَا عَوْفٌ عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا هُرَیْرَةَ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله علیه وسلم لَوْ کَانَ الْعِلْمُ بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ أَبْنَاءِ فَارِسَ

الهیثمی،‌ الحارث بن أبی أسامة / الحافظ نور الدین (متوفای282هـ)، بغیة الباحث عن زوائد مسند الحارث، ج 2 ص، 943تحقیق: د. حسین أحمد صالح الباکری، دار النشر: مرکز خدمة السنة والسیرة النبویة - المدینة المنورة ، الطبعة: الأولى 1413 - 1992 

ابو هریره از رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: اگر علم در ثریا هم باشد مردانی از فرزندان اهل فارس به آن دست پیدا خواهند کرد

سوم:

حدثنا أبو خلیفة حدثنا عثمان بن الهیثم حدثنا عوف عن شهر بن حوشب عن أبی هریرة قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم لو کان العلم معلقا بالثریا لتناوله قوم من أبناء فارس

الجرجانی، محمد بن أحمد بن الغطریف (متوفاى 377هـ)، جزء ابن غطریف، ج 1 ص  99 تحقیق: د. عامر حسن صبری، ناشر:دار البشائر الإسلامیة - بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ – 1997م.

ابو هریره از رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: اگر علم در ثریا هم باشد مردمی از فرزندان اهل فارس به آن دست پیدا می کنند.

چهارم:

حدثنا الحسن بن إسحاق ابن إبراهیم بن زید ثنا أحمد بن یوسف بن إسحاق المنبجی ثنا سهل بن صالح الأنطاکی ثنا أبو عامر العقدی ثنا مالک عن عبد الله بن عبد الرحمن بن معمر عن جبیر عن أبی هریرة قال قال رسول الله ( ص ) لو کان هذا العلم(مقصود از هذا العلم چیست؟!) بالثریا لناله قوم من أهل فارس.

أبو نعیم أحمد بن عبد الله بن أحمد بن إسحاق بن موسى بن مهران الأصبهانی ، أخبار أصبهان  ج 1 ص 18، (المتوفى : 430هـ، دار النشر :

ابو هریره از رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: اگر علم در ثریا هم باشد قومی از سرزمین فارس به آن دست پیدا خواهند کرد.

پنجم:

أنبأنا عبد الرحمن بن محمد الفقیه أخبرنا عمر بن محمد أخبرنا أحمد بن ملوک ومحمد بن عبد الباقی قالا أخبرنا طاهر بن عبد الله القاضی أخبرنا أبو أحمد الغطریفی حدثنا أبو خلیفة حدثنا عثمان ابن الهیثم حدثنا

عوف عن شهر بن حوشب عن أبی هریرة قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم لو کان العلم معلقا بالثریا لتناوله قوم من أبناء فارس

الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاى748 هـ)، سیر أعلام النبلاء ،ج 10 ص 210، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.

ابو هریره از رسول اکرم  (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند: اگر علم در ثریا هم باشد قومی از فرزندان اهل فارس به آن دست پیدا خواهند کرد

جمع بندی:

از مجموعه آنچه گذشت چنین بدست می آید که روایت «لَوْ کَانَ الْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَیَّا لَتَنَاوَلَهُ‏ رِجَالٌ‏ مِنْ فَارِس»‏ با الفاظ مختلف در منابع شیعه و اهل سنت به ثبت رسیده است. در میان منابع امامیه، قرب الاسناد حمیری با سند معتبر این روایت را آورده است. در میان اهل سنت دانشمندانی همچون احمد بن حنبل در کتاب های روایی این حدیث را به ثبت رساندند. این روایت در منابع اهل سنت از حجم بیشتری برخوردار است.